Hemianopsie of halfzijdige blindheid

Dr. G. A. (Gera) de Haan is neuropsycholoog en onderzoeker bij Koninklijke Visio. Als universitair docent is zij werkzaam bij de faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij deed haar promotieonderzoek naar de effectiviteit van een mobiliteitstraining voor mensen met hemianopsie en is op dit moment betrokken bij vervolgonderzoeken om trainingen voor mensen met hemianopsie te verbeteren. Een van de onderzoeken is gericht op lezen, het andere op kijkgedrag in verschillende situaties.

Door Jenneke van Dongen

Wat is hemianopsie?

Hemianopsie, ook wel halfzijdige blindheid, is geen oogaandoening, maar het gevolg van hersenletsel. De meest voorkomende oorzaak van hemianopsie is een CVA ofwel beroerte. Hierbij wordt de zuurstoftoevoer naar een deel van de hersenen verstoord, waardoor hersencellen beschadigd raken en gezichtsuitval optreedt. Andere oorzaken van hemianopsie zijn een hersentumor, een ernstig ongeluk en sommige vormen van dementie. Er zijn verschillende vormen van hemianopsie. Homonieme hemianopsie komt het meest voor. Hierbij is in beide ogen dezelfde uitval. Zowel het linker- als het rechteroog mist een deel van het gezichtsveld.

Hoe wordt hemianopsie vastgesteld?

Na een beroerte vindt een neurologisch onderzoek plaats, waarbij ook het zicht gescreend wordt. Als hieruit blijkt dat er hemianopsie is, wordt via uitgebreid onderzoek (perimetrie) het gezichtsveld nauwkeurig in kaart gebracht.

Komt hemianopsie veel voor?

Echt betrouwbare cijfers zijn hier niet van bekend. In onderzoeken worden cijfers tussen 8 en 33 % van alle CVA patiënten genoemd.

Kan hemianopsie spontaan herstellen?

In de eerste maanden na een CVA kan het (deels) herstellen, maar vaak blijft er ook dan uitval over.

Wat ervaren patiënten met hemianopsie precies?

In het dagelijks leven ervaren veel mensen met hemianopsie moeite met mobiliteit, met lezen en met het vinden van voorwerpen. Als een deel van je gezichtsveld wegvalt, dan heb je in het verkeer minder snel overzicht. Aan de blinde kant van je gezichtsveld ervaar je niets, je aandacht wordt getrokken door de kant waar je wel ziet. Het gevolg is dat je bijvoorbeeld tegen mensen aanbotst of dat je schrikt als er ineens iets of iemand in je gezichtsveld komt. De problemen met lezen zijn groot. Bij linkszijdige uitval aan beide ogen, kun je het begin van de zinnen moeilijker zien; bij rechtszijdige uitval kun je het einde van woorden juist moeilijker zien. Het zoeken en vinden van voorwerpen tenslotte wordt ook vaak als problematisch ervaren. Op een winkelschap een product zoeken bijvoorbeeld wordt bemoeilijkt, omdat een deel van het schap niet meteen gezien wordt.

Zijn er behandelmogelijkheden?

Revalidatie richt zich doorgaans niet op het herstellen van de hemianopsie zelf, maar op het leren omgaan met de uitval, bijvoorbeeld bij mobiliteit en lezen. Bij de mobiliteitstraining, die door Visio is ontwikkeld, wordt mensen aangeleerd om op een bepaalde manier te kijken en de omgeving te scannen. Het komt er op neer dat mensen zich bewust worden van het deel dat ze missen. Het scanritme dat getraind wordt bestaat uit: vooruit kijken, dan de visus verplaatsen naar het blinde stuk, vervolgens naar de goede kant en tot slot weer recht vooruit kijken. We gebruiken hiervoor ongeveer 15 sessies, verdeeld over 10 tot 12 weken. Je kunt je afvragen waarom mensen dit niet na één sessie snappen, maar bij deze training is het belangrijk dat de nieuwe manier van kijken zoveel mogelijk geautomatiseerd wordt. Met de deelnemer wordt daarom eerst in de therapieruimte geoefend en daarna buiten, in hun eigen omgeving en tot slot in een onbekende omgeving. Overigens kunnen andere verschijnselen van een CVA, zoals geheugenproblemen, een reden zijn dat meer sessies nodig zijn.

Hoe ziet de leestraining er uit?

Bij Visio en Bartiméus vindt op dit moment een wetenschappelijk onderzoek plaats naar twee verschillende leestrainingen. De eerste is een training waarbij de mensen leren om hun ogen op een andere manier over de tekst te laten gaan. Ze leren als het ware opnieuw lezen en om dat woord voor woord te doen. Ze passen hun oogbewegingen aan. Voordeel van deze methode is dat ze deze manier van lezen op elke tekst kunnen toepassen. Bij de  tweede leestraining, die ontwikkeld is, wordt de tekst aangepast door hem te draaien. Op basis van de uitval van het gezichtsveld wordt bepaald hoe je de tekst het beste kunt aanbieden, zodat de tekst verticaal of diagonaal staat bijvoorbeeld. Een voordeel van deze training is dat de tekst in het goede deel van het gezichtsveld valt.

Wat is het doel van de trainingen?

Veel onderzoek naar leestraining is erop gericht dat mensen sneller zouden kunnen lezen en dat is voor ons onderzoek ook goed meetbaar. Maar mensen met hemianopsie in onze klankbordgroep vertelden dat leessnelheid niet het belangrijkste is voor hen. Voor hen is bijvoorbeeld het feit dat ze minder vermoeid raken van het lezen van essentieel belang. Hieruit blijkt maar weer eens dat de input van patiënten bij onderzoeken van groot belang is.

Een ander belangrijk doel van de trainingen is dat de patiënten minder angstig worden om zich in het verkeer te begeven en dat ze zelfverzekerder worden. Dat helpt hen ook bij het onbegrip dat ze tegenkomen in de maatschappij. Mensen met hemianopsie kunnen tegen mensen opbotsen, maar tegelijkertijd kunnen ze wel kleine letters lezen. En dat wordt helaas vaak niet begrepen.

Wilt u het werk van de Katholieke Stichting Voor Blinden en Slechtzienden steunen? Klik hier