Ook in Nederland een probleem

Thea Westerbeek

Er is een toename van (vermijdbare) slechtziendheid en blindheid in Nederland, een tot nu toe onderbelicht probleem, waarschuwt prof. dr. Ruth van Nispen (52). Zij is hoogleraar Visueel Functioneren en Gezondheid en hoofdonderzoeker bij de afdeling oogheelkunde van Amsterdam UMC. Zij is ook voorzitter van de stichting VISION 2020 Netherlands. VISION 2020 zet zich wereldwijd in om vermijdbare slechtziendheid en blindheid terug te dringen. VISION 2020 Netherlands genereert aandacht en stimuleert beroepsgroepen, belangenverenigingen en organisaties in de oogzorgsector, overheid en zorgverzekeraars om zich voor dit thema in te zetten. Prinses Margriet is beschermvrouwe van de stichting.

Wat is vermijdbare blindheid en slechtziendheid?
Bij vermijdbare blindheid en slechtziendheid moet je denken aan mensen die slechter gaan zien door oorzaken die te behandelen zijn. Dus mensen, die staar hebben en niet behandeld worden of kinderen, die een bril nodig hebben, maar die niet kunnen krijgen.

 Vermijdbare blindheid en slechtziendheid is een wereldwijd probleem. Wat heeft VISION 2020 daarin kunnen betekenen?
De organisatie is in 1999 opgericht met het doel vermijdbare blindheid en slechtziendheid, waar miljoenen mensen mee te maken hebben, vóór 2020 de wereld uit te helpen. In het buitenland zijn de oorzaken van slechtziendheid en blindheid meestal: slechte toegankelijkheid van oogzorg, slechte hygiëne en infecties. Door VISION 2020 zijn in landen zoals Marokko, Vietnam en verscheidene Afrikaanse staten staaroperaties gedaan en brillen uitgedeeld. Die acties zijn heel succesvol geweest. Momenteel worden er in de bergen van Nepal nog steeds staaroperaties uitgevoerd. Door acties als deze is het vóórkomen van oogaandoeningen gedaald, maar in absolute aantallen gestegen, door vergrijzing en toename van de bevolking.  

 Tamelijk onbekend is dat ook in Nederland het probleem van vermijdbare slechtziendheid en blindheid bestaat. Wat zijn de oorzaken?
Bij ouderen kan staar optreden, of glaucoom, waarbij het gezichtsveld geleidelijk versmalt. Als iemand zo’n aandoening niet doorheeft, wordt het dus ook niet behandeld. Bij kinderen zijn de oorzaken het niet hebben van een bril of een bril met een verkeerde - te lage - sterkte. Wat oogspecialisten en optometristen in toenemende mate ontdekten is dat geldproblematiek hierbij een rol speelt: er is geen geld voor bijvoorbeeld oogdruppels of een bril. Al met al lijkt dit een maatschappelijk probleem te worden: ‘visuele armoede’.

 Hoe is het ontdekt?
Soms bekennen mensen dat ze geen geld hebben om een bril voor hun kind te betalen, maar vaak is er schaamte. Dan worden bijvoorbeeld consulten afgezegd; het kaartje voor de bus naar het ziekenhuis was te duur. Of mensen zeggen dat ze oogdruppels - die niet vergoed worden - ‘een volgende keer’ bij de apotheek halen. In Nederland zit tand- en hoorzorg wel in het basispakket, maar oogzorg niet. Alleen bij afwijkingen van -10 of +6, maar dan nog is de vergoeding niet voldoende. Patiënten komen vaak wel in aanmerking voor een bijdrage van de gemeente, maar de papierwinkel is ingewikkeld, en in iedere plaats is het anders geregeld.

Wat zijn de gevolgen?
Ouderen die niet meer goed kunnen zien, durven soms de straat niet meer op. Dat kan eenzaamheid en depressieve klachten tot gevolg hebben. Bij kinderen wordt vaak gedacht aan dyslexie of moeite met lezen, terwijl ze gewoon een bril nodig hebben. Zulke kinderen kunnen minder goed meekomen op school en vallen vaker bij het spelen. Doordat prikkels niet goed worden doorgegeven kunnen ze een lui oog ontwikkelen of blijvend slechtziend raken.

 Is er een toename van het probleem?
Ja, door de vergrijzing stijgt het aantal ouderdomsoogaandoeningen zoals staar, maculadegeneratie, glaucoom en diabetische retinopathie. En hoogleraar Carolien Klaver waarschuwt voor dreigende bijziendheid en blindheid bij kinderen doordat ze steeds eerder en langer op hun telefoon of tablet staren. Sommige ouderen laten hun peuters of zelfs báby’s al op een schermpje kijken. Deze hoogleraar stelt dat het beter is om de 20-20-2-regel toe te passen: na 20 minuten schermtijd 20 seconden naar buiten kijken. En na 2 uur iets anders gaan doen - buitenspelen -  zodat de ogen kunnen herstellen.

Om hoeveel kinderen gaat het?
In tegenstelling tot bijvoorbeeld Amerika wordt in Nederland slechtziendheid en blindheid niet geregistreerd. Op basis van literatuur uit Europa heeft VISION 2020 NL geschat dat de ouders van ongeveer 28.000 kinderen onder de armoedegrens leven en mogelijk moeite hebben met de aanschaf van een bril. Daar schrokken we van. We gaan binnenkort een nieuwe schatting maken. 

 Wat heeft VISION 2020 Netherlands gedaan aan het probleem van vermijdbare slechtziendheid en blindheid?
We zijn onder andere een denktank gestart waarin allerlei partners zitting hebben die te maken hebben met oogzorg. Ook hebben we een symposium georganiseerd en de media gezocht rond het thema. Verder hebben we een brandbrief naar het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) gestuurd en een gesprek op VWS gehad, samen met de beroepsverenigingen voor oogartsen, optometristen, orthoptisten en jeugdartsen. We hebben ervoor gepleit dat kinderbrillen in het basispakket komen. Inmiddels is er door VWS een geldbedrag toegekend van 250.000 euro. Ouders die een bril nodig hebben voor hun kind en deze niet kunnen betalen, kunnen voorlopig terecht bij het Jeugdeducatiefonds en het Nationaal Fonds Kinderhulp. Hoewel dit een mooi gebaar is, blijft VISION 2020 Netherlands zich inzetten voor een structurele oplossing voor de toegankelijkheid van kinderbrillen.

Maart 2025